Tirebolu

Ayana panorama1 Giresun iline bağlı olan Tirebolu, il merkezine 45 km uzaklıkta bulunuyor. Muhteşem doğasının yanı sıra zengin tarihiyle de �n plana �ıkan Tirebolu`nun tarihi milattan �nce VII. Y�zyıla dayanıyor. Miletoslular tarafından kurulan şehir ismini �� şehir demek olan Tri-polis`ten almış. Bir g�r�şe g�re şehir bu adı yanyana bulanan �� burun �zerine kurulu olmasından, diğer bir g�r�şe g�re ise Sen-Jan Bedreme ve Andoz isimli �� kaleden dolayı almış. Sen Jan kalesi Tirebolu`nun merkezinde denize doğru uzanan yarımadanın �zerinde yeralmakta. Deniz i�ersinde ki doğal bir kaya �zerine kurulan kale, 13. y�zyıl ge� Bizans d�nemi yapılmıştır. Tek giriş kapısı bulunan kalenin sur duvarlarını dışardan aralıklarla yapılmış payandadan kuleleri desteklemekte, İ�inde ge�tiğimiz y�zyıla ait mezar taşlarını da bulunduran merkez Sen Jan kalesi Tirebolu`ya ayrı bir gizem katmaktadır. G�m�ş Şehri Argiriayı koruduğu ifade edilen Bedreme kalesi ise �renkaya k�y�nde olduk�a y�ksek doğal bir kayalık �zerine kurulmuştur. Osmanlıların g�zetleme kalesi olarak kullanılan bedreme, s�ylentilere g�re T�rk fethi sırasında Rumlar uzun yıllar burada barındıkları i�in Bedrum adını almış ve bu isim Bedreme olarak g�n�m�ze taşınmıştır. Daha �nce Tirebolu`ya bağlı olan G�rele, Doğankent, Yağlıdere, G�ce ve Espiye il�elerinin Tirebolu`dan ayrılmasından sonra Espiye sınırları i�inde kalan Andoz kalesi Tri-polis ismini oluşturan ��nc� kaledir. Andoz kalesinin ne zaman yapıldığı bilinmemektedir. Tirebolu, Tri-polis şeklinde ilk defa Milattan Sonra I.Y�zyılda yazılmış olan Pilinius`un “Natural History” adlı eserinde kaydedilmiştir. B�lgede Kolhlar`ın, Drillerin, Haliplerin ve Tibarenlerin yaşadığından bahsedilmektedir. Daha sonraları ise b�lgede İskender ve Halefleri, Pontus Krallığı Roma ve Bizanslıların hakimiyeti yaşanmıştır. Trabzon Rum İmparatorluğunun kurulmasından sonra, Tirebolu bu devletin sınırları i�erisine girmiş, 1461 yılında Fatih Sultan Mehmet han tarafından Osmanlı İmparatorluğuna katılmıştır.. Trabzon`un kazaları arasında yeralan Tirebolu, iktisadi şartlar nedeniyle bir ara G�m�şhaneye bağlanmışsa da bu idari konumunu uzun m�ddet devam ettirerek, 1922 yılında Giresun ilinin �nemli bir il�esi olmuştur. Milli M�cadeleye 248 şehit veren Tirebolu`da o d�nemin Giresun Askerlik Şubesi Başkanı Tirebolulu H�seyin Avni Bey`in b�st�n� g�rmek m�mk�n. K�kl� bir tarih yapısına sahip olan Tirebolu`da bir �ok tarihi �eşme bulunmakta. �atal �eşmesi, Gacan �eşmesi, Selimağa �eşmesi, Siyamoğlu �eşmesi, Nalb zade Mehmed Tevfik bey tarafından yaptırılan imamd�z� ve Karahasan zade Hasan kapudan tarafından yaptırılan Orta �eşme bu değerli eserlerden bazıları. Tirebolu`daki eski konakların bazılarının 120-130 yılında olduğu s�ylenmekte. Bu evlerin bulunduğu sokaklarda tarihi buram buram hissetmek m�mk�n. Yenik�y camii, 1880 yılına ait minaresi ile �arşı Cami ve Belediye Hamamı, kıyıya yakın k��k bir adacığın �zerindeki taş ekmek fırını Tirebolu`nun g�r�lmeye değer tarihi miraslarından sadece bir ka�ı. Tirebolu tarihte h�k�mdarların ikamet ve sayfiye yeri olarak anılmakta, b�y�leyici g�zellikleri ile Tirebolu ge�mişte olduğu gibi g�n�m�zde de pop�ler bir tatil beldesi. Doğanın sunduğu g�zellikleri bir araya toplayan Tirebolu`da muhteşem doğal koy ve plajlar, deniz tutkunlarını ağırlıyor. G�neşin etkisini arttırdığı yaz aylarında yemyeşil y�ksek tepelerin pırıl pırıl mavi sulara ulaştığı plajlar yerli ve yabancı turistlerin g�zdesi haline geliyor. G�nd�z olduğu kadar geceleri de hareketli olan Tirebolu sahili renkli g�r�nt�lere ev sahipliği yapıyor. Tirebolu`nun merkezi ile i� i�e bulunan doğal koylar ve sahildeki evlerin hemen arkasında başlayan yeşil bitki �rtusu Tirebolu`ya yerleşim merkezinden ziyade bir tatil beldesi g�r�n�m� kazandırmakta. G�neşin batışını izlerken usta ellerce hazırlanmış nefis balık �eşitlerini tatmak, g�n�n b�t�n yorgunluğunu atmaya yeter Tirebolu`da… Zengin bir mutfağı olan Tirebolu ısırgan otu yemeği, kiraz tuzlusu, fasulye diblesi, taflan kavurması, turşu kavurması, meşhur hamsi b�reği, mısır ekmeği ve leziz Tirebolu usul� pide �eşitleri gibi lezzetleri b�nyesinde bulundurmaktadır. Tirebolu`nun merkezini, sahile kurulu k��k ve şirin sokaklar oluşturur. Tirebolu`nun gerek ge�mişe dayanan tarihi yapıları gerekse g�ler y�zl� sevecen insanı samimi bir ortam sunmakta misafirlere… Y�zyıllardan bu yana fındık tarımı y�renin en �nemli ge�im kaynağı. Denizin bereketinden de faydalanan Tirebolulular �ay, mısır, meyve ve sebze �retiminin yanı sıra el sanatlarıyla da ilgilenmektedir. İğne oyası semercilik, ağa� oymacılığı, el kilim ve halıcılığı, hartama ve tabanca s�slemeleri Tirebolu`da yapılan �nemli el sanatları arasında yer almaktadır. U�suz bucaksız g�r�n�mleri ile yaylalar… Tirebolu`nun dillere destan, şarkılara ilham yaylaları.. Doğa harikası, doğallık abidesi Tirebolu yaylaları, havanın, suyun ve umut dolu insanların g�zelliği ile bezenmiş yeşil �st�ne kurulu bir cennettir. Sislerin arkasına gizlenmiş tepelerin ve heybetli �am ormanlarının g�zelliğini izlemeye doyum olmaz yaylalarda. Yeşilin huzur veren g�zelliği b�t�n doğallığıyla ancak burada seyredilebilir ve hissedilebilir. Dağlara ve ovalara serpilmiş obalarda yaşam en doğal haliyle devam ediyor… Anaların emeği �ocukların neşesi ile şenleniyor bu eşsiz g�zellikler diyarı… �evresi yemyeşil bitki �rt�s� ile sarılmış buz gibi kaynak suları doğaya hayat veren bereketin �oşkusuyla akıyorlar Tirebolu yaylalarında… Ve bu bereketi kutlarcasına doğayla kucaklaşıyor insanlar şenliklerde… Tirebolu yaylaları doğa meraklıları ve Traking ile ilgilenenlere m�kemmel fırsatlar sunmakta. Yaz kış yerli ve yabancı turistlerin yoğun ilgisini �eken yaylalar alternatif sporlara da ev sahipliği yapabilecek konumda. Kano-rafting sporu i�in gelecek vaad eden Harşit �ayı �n�m�zdeki yıllarda bu t�r aktiviteler i�in �nemli bir potansiyel oluşturmakta. Doğal g�zellikleri, sosyal ve modern yapılışıyla Tirebolu turizm i�in gelecek vaadetmekte. Tirebolu-Torul yolunun a�ılması ve yapımı halen devam eden yat limanı inşaatı turizmi hareketlendirecek etkenler olarak �n plana �ıkmakta. Muhteşem g�zellikleri ile yeşili ve maviyi buluşturan Tirebolu, eşsiz doğal koy ve plajları, yemyeşil yaylaları, zengin tarihi yapısı ve otantik g�r�n�m� ile turizm a�ısından Karadeniz`in parlayan yıldızı olmaya aday.. ARAŞTIRMACI YAZAR AYHAN Y�KSEL’İN ARAŞTIRMALARI İLE TİREBOLU Tirebolu il�esi, Giresun ilinin merkez il�e ile birlikte 16 il�esinden birisidir. İl�e merkezi Giresun il merkezinin doğusunda, Karadeniz kıyısında bulunur. İl�enin doğusunda G�rele ve �anak�ı, g�neyinde Doğankent ve G�ce, batısında ise Espiye il�eleri vardır. İl�e arazisi, Tirebolu’nun doğusundan denize d�k�len Harşit �ayı ile batısında denize d�k�len Gelevera (�zl�ce) deresinin arasında kalan derin vadilerden ve bu vadileri kaplayan kesif ormanlarla �rt�l� dağlık sahadan ibarettir. Bu dağlık arazi Harşit �ayı ve kolları tarafından derin bir şekilde yarılmıştır. İl�enin en y�ksek yeri g�ney batısındaki Akılbaba tepesidir (2184 m). Tarih: Deniz kıyısındaki eğilimli bir arazide iki k��k koyu �evreleyen �� y�ksek burun �zerinde yer alır. Sahil kesimindeki dar d�zl�k hemen kuzeydoğusunda Harşit deltasına doğru genişlemekte ve bug�nk� yerleşim alanı bu y�nde gelişmektedir. Ne zaman kurulduğu kesin olarak bilinmeyen, kale-şehir olarak gelişme g�steren Tirebolu, adını “�� şehir” anlamına gelen Tripolis’ten alır. Bunun bir g�r�şe g�re İskhopolis (Tirebolu [?]), Argyria (Halkova), Plikokaleia (G�rele) adında �� şehir halkının toplanmasından; diğer bir g�r�şe g�re de hepside XIII. y�zyıllarda inşa edilen, Trabzon İmparatorunun adını taşıyan St. Jean (Merkez/Tirebolu), T�rkmen akınlarına karşı kuvvetlendirilen ve genişletilen Petroma/Taş Kale (Bedroma/Bedreme) ve Yağlıdere vadisini g�zetlemek ve kontrol amacıyla kurulan Holy Anthony/Aziz Antonyus (Anduz/Andoz) adlarında �� kaleden dolayı �ıktığı ileri s�r�l�r. Seyyah Bijişkyan, Tripoli adının şehri �� kısma ayıran Kurucakale, St. Jean ve Bedroma kalelerine dayandırır. Bununla beraber kaleler birbirinden uzakta olduğundan kasabanın adının bunlara dayandırılması hatalıdır. Tirebolu’ya bu adın g�n�m�zde yerleşim alanını kapsayan, yan yana �� ıkıntı yahut burun �zerindeki Kurucakale, Merkezkale ve ��r�kkale sebebiyle verilmiş olması kuvvetle muhtemeldir (A. Bryer-D. Winfield, The Byzantine Monuments and Topography of the Pontos, Washington 1985, s. 138). Şehrin adı, başında bulunduğu Yunan askerleriyle birlikte mil�ttan �nce 400’de y�reye gelen Ksenofon’unAnabasis’inde yer almaz. Strabon’un (�. 21) Kytoros’tan (Ordu) sonra Kerasus’a (Giresun) gidilirken harabelerini andığı, yeri kesin olarak tayin edilemeyen İskhopolis/İskopoli şehrinin Tirebolu’ya tekab�l ettiği ileri s�r�l�r. Fakat bu bilginin doğru olmama ihtimali y�ksektir. Tripolis adına ilk defa I. y�zyılda Pliny’in eserinde rastlanması buranın kuruluş tarihinin mil�ttan �nce I. asra ancak indiğine işaret eder. Pliny, Tirebolu kalesi (Tripolis castellum) ile Tripolis �ayı (Tripolis fluvius) olarak anılan Harşit �ayından bahsetmiştir (Natural History[�ev. H. Rackham], II, London 1951, s. 345). Arrien (�. 176), idarecilik yaptığı b�lgeden Roma İmparatoru Tryan’a yazdığı mektupta Tirebolu’nun adını zikreder. Muhtemelen buradaki k��k liman hemen yakınındaki g�m�ş ve bakır madenlerinin taşınması işi i�in kullanılmış, burayı ve Harşit vadisinden gelen yolu korumak �zere tesis edilen kaleler vesilesiyle Tirebolu kasabası ortaya �ıkmıştır. Tirebolu’nun milattan �nce VII. y�zyılda (takriben m.�. 670) Karadeniz’de koloniler teşkil etmeye başlayan Miletoslular tarafından kurulduğu rivayet edilir. m.�. 400’de b�lgenin yerli halklarından olan, denizcilik, tarım ve hayvancılıkla uğraşan Mossinoikler’in Tirebolu ve �evresinde yaşadığı s�ylenilir. Tripolis’in g�neyinde, etekleri b�ğ�rtlen �alıları ve yabani kirazlarla kaplanmış sık ormanlı dağ sıraları �zerinde bakır madenleri, 4 km doğusunda adını madenden alan Argyria’da g�m�ş yatakları yer alırdı. İskender (m.�. 356-323) ve halefleri, Pontus krallığı (m.�. 298-63), Romalılar (m.�. 63-m. s. 395) ve Bizanslılar (395-1204) devrine dair bilgiler yeterli değildir. 1071 sonrasındaki T�rk fetihleri sırasında Trabzon gibi Tirebolu’nun da Sel�uklular h�kimiyeti altına girdiğine dair herhangi bir kayıt yoktur. Tirebolu, Ha�lı ordularının İstanbul’u işgallerinin (1204) ardından Trabzon’a ka�an Alexios’un kurduğu Trabzon İmparatorluğu’nun sınırları i�inde kaldı. Tarih�i Panaretos’a g�re Harşit Vadisinden inen �epniler’in Rumlarla yaptıkları m�cadeleye sahne oldu ve ilk defa 1380’de T�rkmenler buraya kadar geldi (Panaretos, Histoire du Bas-Empire [trc. Lebeau], XX, Paris 1836, s. 504). Hacı Em�r Bey’in oğlu S�leyman Bey’in 1397’de Giresun şehrini kuşatıp almasıyla da iki devlet arasında sınır teşkil etti. F�tih Sultan Mehmed’in Trabzon’u fethinin ardından (1461) kıyıyı takip ederek geri d�nerken Tirebolu’yu teslim aldı. Tahrir kayıtlarından anlaşıldığına g�re Osmanlılar’dan �nce şehrin art b�lgesi �epniler, Hala�lı, Alayuntlu, Eym�r, �regir gibi T�rkmen boylarıyla isk�n edilmişti. Tirebolu, Osmanlı idaresi altında bir liman şehri olarak gelişme g�sterdi. Bu d�nem boyunca zaman zaman bazı �nemli hadiseler meydana geldi. 1624’te Kazaklar tarafından yağmalandı. 1683’teki Viyana seferi nedeniyle Tirebolu’dan G�rele ile birlikte 300 er g�nderildi. Tirebolu’da bulunan �epni derebeyi [Kel Alioğlu] başına topladığı t�fekli adamları ile Trabzon’dan ge�erek Rize’de Tuzcuz�de aileleriyle savaşa gitmişti (1737). Ruslar ile 1809’da �ıkan savaş dolayısıyla Batum ve Faş’ın savunulması i�in takviye g�nderilen kuvvetlerin arasında Tirebolu voyvodası Kel Alioğlu S�leyman Ağa’nın askerleri de vardı (Tarih-i Ş�ni-z�de, I, İstanbul 1246, s. 305). XVIII. y�zyılın ikinci yarısına doğru �yanların m�cadelesine sahne oldu. 1811’de de Kelalioğulları’nın idaresindeydi. XIX. y�zyılın ilk �eyreğindeki Tuzcuoğulları isyanı Tirebolu’nun da i�inde bulunduğu b�lgeyi etkiledi. 1809’daki isyanda ka�tığı Erzurum’dan gelerek bunlara katılan Kel Alioğlu Ali Ağa, 1816’da Tirebolu’ya h�kim oldu, sonra Keşab’ı ele ge�irdi. II. Mahmud’un g�nderdiği iki firkateyn ile bir korvet Tirebolu’ya gelerek yeniden kontrol� sağladı (26 Ekim 1816). �yan aileler y�z�nden “nizalı” bir kaza olarak nitelendirilen, “derebeylerinin en şer�rlerinin bulunduğu s�ylenilen, aralarında kavganın hi� eksik olmadığı” Tirebolu’da m�tesellim/�yan/voyvoda olarak n�fuzları T�rkmen-�epni boylarına dayanan Kelalioğulları ile Keth�daoğulları arasında Tirebolu’nun kontrol� i�in yoğun bir m�cadele cereyan etti. Bu m�cadelede Kelalioğlu Ali Ağa (�. 1823) ile Keth�daz�de Mehmed Emin Ağa (�. 1849) adeta efsaneleşmiş iki �nl� şahsiyet olarak dikkat �ekti. Şehir, Birinci D�nya Savaşı (1914-1918) ve Mill� M�cadele (1919-1922) yıllarında �nemli olaylar yaşadı. İşgale uğramamasına rağmen Ruslar’ın Harşit �ayına kadar ilerlemesi şehirde b�y�k bir endişeye yol a�tı, cepheye yakınlığı sebebiyle halk zorunlu g��e t�bi tutuldu; yoğun Rus bombardımanından b�y�k hasar g�rd�. Şehir, bu sırada failleri me�hul kişiler tarafından yağmalandı ve yakıldı. Bunda 37. Fırka Kumandanı Albay Hacı Hamdi [Pirselimoğlu] Bey’in ilgisi olduğu ileri s�r�ld�. Ruslar’ın 12 Şubat 1918’ten itibaren �ekilmesinden sonra y�rede Pontus Devleti’ni kurmaya y�nelik hareketler, Rum �etelerinin faaliyetleri ve bunlara karşı direniş başladı. İzmir’in Yunanlılar tarafından işgali �zerine (15 Mayıs 1919) Tirebolulular 19 Mayıs 1919’da bir miting d�zenleyerek işgali protesto ettiler. Giresun Askerlik Şubesi başkanı, T�rk dili, k�lt�r� hakkında yazıları olan Tirebolulu H�seyin Avni (Alparslan) Bey, m�ft� K��kz�de Ahmed Necmeddin Efendi, Muhafaza-i Huk�k-ı Milliye Cemiyeti Reisi Doma�oğlu Hasan Ağa, Kuv�-yı Milliye Reisi Naibz�de Osman Efendi gibi şahsiyetler bu m�cadelede �nemli bir rol oynadılar. Fizik�, Sosyal ve K�lt�rel Yapı: Trabzon İmparatorluğu devrinde asillerin m�cadelesi sırasında bir �s ve h�k�mdarların ikamet ve sayfiye yeri olarak se�melerinden dolayı ş�hret kazanan Tirebolu’yu 10 Nisan 1404’te g�ren Katalan el�isi Clavijo burayı b�y�k bir şehir olarak niteler ve Trabzon İmparatorluğu’na t�bi ilk yer olduğunu belirtir. Kasabanın fizik� durumuyla ilgili ilk bilgiler ise 1486 tarihli tahrir kayıtlarında yer alır. Tirebolu, 1486 tahririne g�re 4 nefer kale g�revlisi M�sl�man’dan başka 62 hane ve 5 b�ve Hıristiyan n�fusa sahipti. Bu durum kalenin barış yoluyla Osmanlılar’a ge�tiğine ve i�indeki hıristiyan halkın yerlerinde kalmasına izin verildiğine işaret eder. Kale dizdarı Bursalı Sinan’dı (BOA, MAD, d., nr. 828, s. 592). 1515’de şehirde 271 hane, 14 b�ve, 6 bek�r ve 2 zemin Hıristiyan’la, 8 hane ve 13 nefer kale g�revlisi M�sl�man n�fus yaşıyordu. Buna g�re toplam n�fus 89 M�sl�man, 1427 Hıristiyan olmak �zere 1516 kadardı. Tirebolu kalesinin ilk asker� olmayan sakinleri İskender, Hasan, İskender, Yusuf, Mustafa, İskender, Hamza ve Hızır idi. Kale dizdarı bu sırada Dellak Aydın’dı (BOA, TD, nr. 52, s. 609-613). Tirebolu zamanla T�rk ve Rum n�fusunun dengeli şekilde b�y�d�ğ� bir kale ve liman şehri �zelliği kazandı. Burada gemi yapım tezg�hları bulunuyor, halkın �oğunluğu taşımacılık ve balık�ılıkla ge�iniyordu. Harşit vadisinden inen yolun limanı olması dolayısıyla hareketli bir ticar� hayat h�kimdi. G�m�şhane ve i� kesimlerden �ıkarılan madenler buradan sevk edilirdi. 21 Mayıs 1701’de Tirebolu’ya gelen Fransız seyyah Tournefort kaleyi ve limandaki yelkenlileri tasvir eder. Nehir boyunca bakır madenleri işletildiğini, h�l� maden artıklarına rastlandığını, bu kıyılarda doğanın g�zelliğini koruduğunu, ��nk� doğayı bozacak sayıda insan yaşamamış bulunduğunu yazar. Tirebolu’yu tasvir eden grav�r�nde Kale’nin denizin ortasında, yelkenli filoların Harşit nehrinin ağzında �ekili olduğu g�r�l�r. 1836’da Hamilton, Helenistik �ağa ait herhangi bir kalıntı g�r�lmediğini, 400 T�rk ve 100 Rum evi, bir hamam, d�rt cami ve bir Rum kilisesinin bulunduğunu belirtir. 1847’de Xavier Hommaire de Hell, 150’si Rumlar’a ait 600 hanelik bir yerleşim yeri olduğundan, Kelalioğulları’nın zenginliğinin ve azametinin bir simgesi halinde ince ahşap s�sleme ve iş�iliğiyle dikkati �eken, birlikte seyahat ettikleri ressam Laurens’in �izimini yaptığı konağından s�z eder. 1833’te kasabada elli dokuz d�kk�n, bir mezbaha, bir mumhane, yirmi iki tuz ve fındık mahzeni, yedi değirmen, bir han ve hamam mevcuttu. Kıyıdaki handa terzi, atar, bezci, abacı ve ipek�i esnafı bulunuyordu. 1844’te Tirebolu’da �arşı, Hamam ve Yenik�y adlı �� mahalle vardı. B�t�n seyyahların ortak g�r�ş� Tirebolu’nun tabloyu andıran �ok g�zel bir doğal g�r�nt�s�n�n olduğudur. Şehir halkı, XV ve XVI. y�zyıllarda denizcilik yanında ziraatla uğraşmaktaydı. Bu y�zyılda başlıca �r�nler darı, �z�m ve meyveydi. 1486’da dalyan vergi geliri 100 ak�e, g�mr�k geliri 1050 ak�e, liman geliri 200 ak�e idi (BOA, TD, nr. 43, s. 209a). 1583 yılı kayıtlarına g�re Giresun şehrinde bulunan H�davendigar camiine ait vakıf hamamlarından biri Tirebolu’da bulunmaktaydı (BOA, MAD. d, nr. 828, s. 593). XVIII. y�zyılın ikinci yarısının başlarından itibaren Tirebolu’nun gittik�e geliştiği, zenginleştiği ve varlıklı bir z�mrenin ortaya �ıktığı g�r�lmektedir. Bu gelişme ve zenginleşme ekonomik hayatın canlanması ile ilgilidir. Karadeniz sahillerinde bulunan kırk d�rt gemi yapım tezg�hından biri de Tirebolu’da idi. Ayrıca, kayık ve sandal yapılır, şimşir ağacından kaşık; g�rgen, kestane ve kızılağa�tan tekne, �anak, kep�e imal olunurdu. Kaşıklar Erzurum, Erzincan, Kemah ve Karahisar-ı Şark�’ye; �anak, kep�e ve tekneler de İstanbul, İskenderiye ve Trablusgarp taraflarına satılırdı. Harşit vadisinde bulunan, G�m�şhane gibi i� kesimlerde �ıkarılan madenlerin bir sevk iskelesi olması nedeniyle bir liman-şehir olarak dikkati �ekmekteydi. 1833’l� yıllarda kasabada 59 d�kk�n, bir kasabh�ne, 1 mumh�ne, 22 tuz ve fındık mahzenleri, 7 değirmen, 1 hamam, l han bulunmaktaydı. Limanda bulunan han i�inde terzi, attar, bezz�z, abacı ve kazz�z esnafının odaları vardı (BOA, MAD. d, nr. 10115, s. 220). XX. y�zyılın başlarında kasaba halkının bir kısmı ticaret ve ziraatla uğraştığı gibi, bir kısmı da ge�imini kayık�ılık, balık�ılık, marangozluk ve buna benzer işler yaparak sağlardı. Arazisi olmayanlar amelelik yapar yahut Batum’a ve Rusya’nın diğer şehirlerine giderek orada da bu gibi işlerde �alışırdı. İhra� malları arasında fındık, ceviz ve balık yağı, bal mumu, fasulye, sadeyağı, pirin�, yapağı, kereste, odun, koyun ve ke�i derisi başta geliyordu. Kazanın ithalatı un, yaş sığır derisi, gazyağı, manifatura, şeker, kahve gibi şeylerdi. 1890’da ihracat ve ithalat yapılan �lkeler arasında İngiltere, Avusturya, Mısır, Fransa, Yunanistan, Romanya, Rusya bulunuyordu. İzmir’e fındık, ceviz, pirin�, deri; Trabzon’a pirin� g�nderiliyordu. 1900’de ihracat miktarı 4.147.242 kuruş, ithalat ise 3.299.548 kuruştu. Şehirde 1893’te Ticaret ve Sanayi Odası kurulmuş, Ziraat Bankası Şubesi a�ılmıştı. 1870 yılından itibaren de Memleket Sandığı bulunmakta idi. 1902-1903 d�neminde Tirebolu limanına 104 vapur, 64 yelkenli uğramıştı. Bunların i�inde Rusya ve Avusturya bandıralı vapurlar da mevcuttu. Tirebolu limanına bağlı 23 b�y�k, 103 k��k gemi vardı. 1903’de Hamam mahallesindeki medresede 71, �arşı mahallesindeki medresede 23 talebe �ğrenim g�r�yordu. 1904’te kasabada bir h�k�met dairesi, bir askeriye dairesi ve debboy, liman ve telgraf idarelerinden başka dokuz cami ve mescit, iki medrese, bir r�şdiye, iki mekteb-i ibtid��, iki Hıristiyan mektebi, �� kilise vardı. Kaza d�hilinde 7940 hane, 1 han, 2 hamam, 522 d�kk�n, 115 mağaza, 79 değirmen, 10 fırın, 1 gazino, 1 lokanta, 1 otel bulunmaktaydı. 1869’da T�rk erkek n�fus 13.533, Rum erkek n�fus 2.371 kadardı. 1904’te kaza n�fusu 40.066’sı T�rk, 7.936’sı Rum, 708’i Ermeni, toplam 48.710’dur. Cuinet’e g�re 1890’da 5.600’� T�rk, 2.000’i Rum, 400’� Ermeni olmak �zere 8.000 kişinin yaşadığı şehirde 1927’de 3.375, 1950’de 4.259, 1960’da 4.705, 1970’de 5.971, 1980’de 9.983, 1990’da 14.459, 1997’de 17.325 olan n�fusu 2000’de 16.112 olarak tespit edilmiştir. ADNKS’ye (31.12.2007) g�re bu sayı 13.672, 2010 verilerine g�re 14.303’d�r. İdar� Yapı: Osmanlı d�neminde XV. ve XVI. y�zyıllarda “Ze‘�met-i K�rt�n” i�inde yer alan Tirebolu i�in 1555-56 ve 1583 yıllarına ait kayıtlarda “Kasaba-i Tirebolu” ifadesi de kullanılmaktadır. Evliya �elebi, Trabzon’un bir nahiyesi (1640), K�tib �elebi de kazası olarak g�sterir (1732). Tirebolu, XIX. y�zyılın ikinci yarısında Trabzon vilayetine bağlı bir kaza merkeziydi. Doğuda G�rele, g�neydoğuda Torul’un K�rt�n nahiyesi, batıda Giresun’un Keş�b nahiyesi, g�neyde Alucra kazasıyla, kuzeyde Karadeniz ile �evrili idi. Tirebolu bu arızalı coğrafyada b�lgenin �nemli bir limanı durumunda olup ayrıca derin vadilerle i� kesimlere bağlanıyordu. Tirebolu dışında XIX. y�zyıla kadar bu kesimde “kasaba stat�s�nde” bir başka yerleşim yeri bulunmuyordu. Trabzon’un kazası olarak bu idar� yapısını uzun m�ddet devam ettiren Tirebolu, iktisad� şartların bir gereği olarak G�m�şhane’nin denizle irtibatının sağlanmasını temin i�in zaman zaman idar� y�nden G�m�şhane sancağına da (1839, 1856-1861) bağlandı. 4 Aralık 1920 g�n� kabul edilen kanun tasarısına g�re teşkil edilen Giresun m�stakil sancağının G�rele ile birlikte kazası oldu. Tirebolu şehri, 1959’da işletmeye a�ılan �ay Fabrikası ve 1968’de ulaşıma a�ılan sahil yolunun da etkisi ile doğuya doğru, K�rliman semtine genişlemeye başladı. 1994’te Meslek Y�ksek Okulu’nun a�ılması ile yerleşme Harşit �ayının doğu deltasına da ilerledi. Ekonomisi tarıma dayalı olan Tirebolu’da, biri Fiskobirlik’e ait olmak �zere d�rt fındık fabrikası, biri �AYKUR’a ait olmak �zere beş �ay fabrikası ve diğer k��k işletmeler bulunmaktadır. 1844 tarihli avarız defterine g�re �arşı, Hamam ve Yenik�y adlarında �� mahallesi (BA, MAD. d, nr. 18940, s. 2), 1912’de 5 mahallesi (Cintaşı, �arşı, Hamam, Reşadiye, Yenik�y) vardı. Bug�n 7 mahallesi (Cintaşı, �arşı, Demirci, Hamam, İstikl�l, K�rliman, Yenik�y) bulunuyor. BİBLİYOGRAFYA: BOA, MAD. d, nr. 828, s. 592; BOA, MAD. d, nr. 18940, 2; BA, MAD. d, nr. 10115, s. 220; BOA, TD, nr. 609-613; BOA, DH. İD, nr. 149-1/18; BOA, İUM, nr. 3-1/1-57; Ksenofon, Anabasis (�ev. Tanju G�k�el), İstanbul 1974, s. 158-163; Strabon,Coğrafya, XII/1-3 (trc. Adnan Pekman), İstanbul 1987, s. 22; Pliny, Natural History (trc. H. Rackham), London 1951, II, 345; A. Baschmakoff, La Syneth�sedes P�riples Pontiques, Paris 1948, s. 97; Murat Arslan, Mithradates VI Eupator, İstanbul 2007, s. 44; Panaretos, Histoire du Bas-Empire (trc. Lebeau), Paris 1948, XX, 97; Clavijo, Timur Devrinde Semarkand’a Seyahat (trc. �mer Rıza Doğrul), İstanbul 1975, s. 60; K�tib �elebi, Cihann�ma, İstanbul 1145, s. 429;Evliya �elebi Seyahatnamesi (hzl. Z. Kurşun-S. Kahraman-Y. Dağlı), 2. ktp., İstanbul 1999, s. 47; Joseph de Tournefort,Tournefort Seyahatnamesi (�ev. Z�lal Kılı�),2. kt., İstanbul 2005, s. 118-119; P. M. Bıjışkyan, Karadeniz Kıyıları Tarih ve Coğrafyası, 1817-1819 (trc. H. D. Andreasyan), İstanbul 1969, s. 37-38; X. Hommaire de Hell, Voyage en Turquie et en Perse, Paris 1854, II, s. 374-375; Texier, K��k Asya, III, 149; Fallmerayer, Geshicte des Kaiserthums von Trapezunt,M�nchen 1827, s. 260; Mustafa Aydın, “XIX. Y�zyılın İlk Yarısında Bazı Seyyahların Tirebolu İzlenimleri”, Giresun K�lt�r Sempozyumu (30-31 Mayıs 1998), İstanbul 1998, s. 31-38; W. J. Hamilton, Researches in Asia Minor, London 1842, I, s. 255-258; Ş�kir Şevket, Trabzon Tarihi, İstanbul 1294, s. 84-85; A. Bryer-D. Winfield, The Byzantine Monuments and Topography of the Pontos, Washington 1985, s. 138; Faruk S�mer, Tirebolu Tarihi, İstanbul 1992, t�r. yer.; a.mlf.,�epniler, İstanbul 1992, t�r. yer.; Feridun Emecen, “Doğu Karadeniz’de �yanlık: Tirebolulu Keth�d�z�de Mehmed Emin Ağa”, TTK Belleten, LXV/242 (Nisan 2001), 193-215; a.mlf., “Giresun”, DİA, XIV, 78; M. Hanefi Bostan, XV-XVI. Asırlarda Trabzon Sancağında Sosyal ve İktisad� Hayat, Ankara 2002, s. 442-443; İbrahim Tellioğlu, “Panaretos Kroniğinin T�rklerle İlgili B�l�mleri”, TDA, sy. 143 (2003), s. 68; M�nir Aktepe, “Tuzcu-oğulları İsy�nı”, TD, III/5 (1953), s. 27-28; M. Tayyib G�kbilgin, “XVI. Y�zyıl Başlarında Trabzon Liv�sı ve Doğu Karadeniz B�lgesi”, TTK Belleten, XXVI/102 (1962), s. 334; Ayhan Y�ksel, Tirebolu: Bir Sahil Kasabasının Sosyal ve Ekonomik Tarihi (1788-1858), İstanbul 2003, s. 16; a.mlf., “Savaş Yıllarında Giresun (1914-1922), Sosyal ve Ekonomik Durum”, Giresun Tarihi Yazıları, 3 bs., İstanbul 2007, s. 117; a. mlf., Sicill-i Ahv�l Defterlerine G�re (1879-1909) Osmanlı D�neminde Tirebolulu Memurlar, İstanbul 2004, t�r. yer.; a. mlf., Tirebolu’dan Simalar:Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Değerlerimiz, İstanbul 2005, t�r. yer.; a. mlf., Tirebolu: Tarih-K�lt�r-Spor Yazıları, İstanbul 2008, t�r. yer; a. mlf., Giresun Tarihinden Sayfalar, İstanbul 2009, t�r. yer.; M. Reşit Tarak�ıoğlu, Trabzon’un Yakın Tarihi, Trabzon 1986, s. 15; Sabahattin �zel, Mill� M�cadelede Trabzon, Ankara 1991, s. 71; Saln�me-i Vil�yet-i Trabzon, Trabzon 1296, s. 122-131, 142-143, 152-158; a.e. (1305), 122; a.e. (1321), 606; a.e.(1322), 122, 424-425; Kam�s�’l-a‘l�m, III, 1719; �mer L�tfi Rasim, “Tirebolu: Tarih� ve Bilhassa Coğraf� ve Hars� Tedkikler”, Gen� Sesler, sayı: 1 (1 Mayıs 1928), s. 9-11; a. d., sayı: 2 (15 Mayıs 1928), s. 11-13; Besim Darkot, “Tirebolu”,İA, XII, 381-382; Reşat İzbırak, “Tirebolu”, TA, XXXI, 238-239; St. Yerasimos, “Tirebolu”, El� (İng.), X (2001), 539.