Geleneklerimiz

TİREBOLU`DA SOYDAN GELEN TARİHİ GELENEKLER Her y�renin insanı, ister istemez ailesinin geldiği yeri, s�lale bilgilerini, soy olarak geldiği isim ve yerleri ve yaptıkları işleri d�ş�n�r, yakınlarıyla konuşarak, şu an ki yaşayışında bulunan geleneklerin ge�miş d�nemlerdeki yapılarını m�zakere eder. Asalet konularını da hi� unutmak istemezler. Tirebolu y�resinde halkın soy �eşitliliği �ok olsa bile, �oğunluğu soy bakımından T�rkmenlerden Oğuz boyuna ait, ��-Oklar kolunun en b�y�k oğlu olan G�k-Han, bu G�k-Han`ın da d�rd�nc� oğlu �epni isimli şahıs ve onun soyundandır. Yani baba oğul bi�iminde, B�y�k hun h�k�mdarı Teoman-> Oğuz-han�-> G�k-han-> �epni olarak y�zyıllarca b�y�k boy halinde g�n�m�ze kadar gelmiştir. İşte Tirebolu y�remizde soy bilgilerinin �eşitlilerinden en b�y�kleri olan �epni soyunun, doğuşu ve yaşayış yapısında bulunan bazı geleneklerin, şimdiki yaşayışımızda devam eden �zelliklerini ve k�lt�r yapılarını dile getirelim. Tarihi destanlarımızdan Oğuz destanı`nın, Reşideddin rivayetindeki bilgilere g�re, T�rkmenlerden Oğuz-Han`ın; taht`ta iken 6 tane oğlu, bu �ocuklarından da her birinin d�rt tane olmak �zere toplam 24 tane erkek torunu olur. Oğuz-Han �l�m�nden hemen sonra, yerine oğulları arasındaki en b�y�k oğlu G�n-Han Taht`a �ıkar. Baba Oğuz-Han, hayatta iken yanında daima veziri, yol g�stericisi Yengi-Kentli olan Irkıl-Hoca isminde bir bilgin zat vardır. Irkıl Hoca, ayrıca bu Oğuz un oğlu G�n-Han`ın da veziri, saygı duyduğu b�y�ğ�, yol g�stericisi ve �ğreticisidir. Bu Irkıl Hoca, Oğuz-Han �ld�kten sonra, babasının yerine taht`a ge�en G�n-Han`a bir g�n ş�yle der: “Babanız Oğuz-Han, �ok b�y�k bir hakan idi. Yery�z�ndeki �lkeleri zapt etmiş ve b�ylece hazinelere, kıymetli mallara ve sayısız s�r�lere sahip olmuştu. �l�rken de onları sizlere, yani altı tane oğullarına bırakıp gitti. Sizlerin de Allahın emri ile her birinizin d�rder tane değerli Erkek �ocuklarınız, yani babanız Oğuz-Han`ın sizlerden yirmi d�rt tane torunları oldu. Korkarım ki, gelecek zaman i�ersinde bu yirmi d�rt tane �ocuklar, d�nya malı ve m�lk� y�z�nden anlaşamayacaklar, birbirine d�şman olacaklar ve kendi aralarında hep savaşıp duracaklardır. Bence; bir b�y�ğ�n�z ve veziriniz olarak, siz 6 tane Erkek Kardeşlere tavsiyem; bu yirmi d�rt tane �ocuklarınızın her birinin ayrı ayrı birer mevki ve makama tayin edilmesi, bunlara g�re de onlara birer ad ve unvan verilmesi �ok uygun olacaktır. Her birinin ayrı ayrı birer nişanı ve damgası da olsun. Bundan sonra her biri, kendi fermanlarını, hazinelerini, sığır ve diğer hayvanlarını bu damga ve nişanlarla birbirinden ayıracak olursa, aralarında anlaşamazlık olmayacak ve kavga etmeyeceklerdir” der. Taht`a yeni oturmuş G�n-Han da, cevap olarak Irkıl hocaya: “Siz benim babama sağlığında �ok g�zel �ğ�tler ve akıllar verirdiniz. Siz, artık benim babam yerindesiniz. Siz bize neyi hoş g�r�rseniz ve uygun bulursanız, ben de �yle yaparım!” der. Ger�ekten de taht`taki G�n-Han �yle yapmış ve veziri Irkıl hocanın s�zlerini tam yerine getirmiştir. Bu 24 tane �ocuğun her birine makam unvan ve damga vermiştir. �epni de bu 24 torundan biridir. B�ylelikle g�n�m�ze kadar nesilleri kendi aralarında savaşmadan yaşamışlardır. Şimdi biz buraya bir nokta koyalım. G�n�m�z Tirebolu y�resi geleneklerinde en b�y�k boy olan �epnilerin yaşayışlarından kalma izleri sıralayalım. Tarihte kurulan ilk T�rk Devletlerinin en uyumlu, derdini, ihtiya�larını en az dile getiren, her şart altında �lkesine her t�rl� destek ve katkıdan ka�ınmayan asil ve soylu bir davranış i�inde yaşayan boy olarak tek �epni boyu karşımıza �ıkıyor. Tirebolu y�resine dışarıdan bakıldığında bu �zellikleri g�n�m�zde de s�rmektedir. �epniler y�zyıllarca en�ok ot g�� ile anılmışlardır. G�n�m�zde de yaylacılık olarak azalmış olsa bile kısmen devam etmektedir. Yaşlılarımız h�l� s�ylentilerinde “yayla kuvveti ile ayakta durabildik” diye s�ylerler. İşte yukarıda belirtilen bilgilere g�re, y�remizde daha �ok b�y�k �ocukların s�zlerine �nem verilmekte arazi anlaşmazlıklarının sebeplerini incelediğimizde de, b�y�klerin kendi d�ş�ncelerine g�re akıl almadan, adaletsiz ve geciktirilmiş taksimatları sebebiyledir. Y�re olarak, bir ailede huzursuzluk ve sıkıntı �ıkınca d�zeltmek i�in uslu itibarlı kişiler aranır bulunamazsa “acaba bunlara usluluk yapacak kimse yok mu?” denilir. Ayrıca “b�y�k s�z� dinle yavrum, Uslu s�z� dinle oğlum” gibi vecizeler �ok bulunur. İşte yukarıda belirtildiği gibi, taht`taki G�n-Han`ında Irkıl hocanın s�z�n� dinleme geleneği g�n�m�zde b�ylece soydan gelmektedir. �epnilerin tarih boyunca toprağa, dolayısıyla vatanına milli k�lt�r�ne, geleneklerine �ok bağlı �zelliklerinin olması hi� bozulmadan g�n�m�zde de devam etmekte olup, tarlalarda mısır bitkisi �ok �retilip ekmeğini yemeleri kısmen devam etmektedir. Bu nedenle topraktan başka �retken �zelliklerinin olmayışı, “ne varsa toprakta var” d�ş�ncelerinin yoğunluğu soydan gelmektedir. Ağa� işlemeciliği g�n�m�zde azalmış olsa bile, mısır kurutmak i�in ahşap yapı t�r� olan Mazu ve ��ten kullandıkları yakın tarihimize kadar bilinmektedir. Y�zyıl �ncesini araştırırsak da, evinde mısırı olan karnı tok zengin sayılır, diğerleri de fakirlik ve yoksullukla anılırlar. Yaylalarımızda hayvan s�r�lerimize baktığımızda, herkesin hayvanının belli olması i�in kuyruk sırtına boya s�r�ld�ğ� g�r�lmekte, hatta �epni simgesi de, koyuny�n� kırlığı (makası) nın tam kendisidir. İşte bunlar �epni soyundan beri gelen gelenekler olarak karşımıza �ıkıyor. Yaşantılarında diğer y�relere g�re s�tten ��kelek peyniri ve keş yapmaları daha �ok dağ k�ylerimizde yaygındır. Tahrir defterlerinde yer alan bazı kayıtlara g�re, Anadolu`ya ayak basan ilk T�rk boyu veya ilk boylardan birisi �epnilerdir. 1071`de Anadolu`nun kapılarının a�ılmasında, 1277 yılından itibaren de Sinop`tan Trabzon`a kadar olan Karadeniz B�lgesi`nin fethedilmesinde �ok aktif g�revler �stlendiler. 1277 yılında Sinop`a saldıran Rum Pontus İmparatorluğu`nun ordusunu bozguna uğrattılar. 1461 de Hz. Fatih Sultan Mehmet`in, Trabzon`u �epnilerle fethetmesiyle de yerleşik hayata ge�tiler. B�ylelikle yapıları bakımından savaşkan, yaşantılarında da �oğu zaman savaşta kalmaları sebebiyle de �ok kayıp vermiş olmalarından dolayı, kalıcı bir k�lt�r bırakamamışlardır. Bundan dolayıdır ki Anadolu`muz da �epni k�lt�r� diye s�ylenti varsa da pek azdır. �epnilerin beylik kurduğu sahada �reğir, Alanyuntlu, D�ger ve Eym�r gibi, diğer oğuz boylarının ve Hala� T�rklerine mensup grupların da isk�n edildiğini, bu grupların da gazi �epni Beyleri �nderliğinde onlarla b�t�nleşerek Trabzon Kıratlığı ile cihad ettiklerini belirtilmektedir. Bu bilgilerle Tirebolu ya baktığımızda Eym�r Hala�lı k�yleri bulunduğundan bu isimlerin buralardan kaynaklandığı da anlaşılıyor. Ayrıca kayıtlarda Boynuyoğun şeyh diye bilgi bulunmaktadır. İşte g�n�m�zdeki Boynuyoğun ve orada bulunan Hasan şeyh mahalleleri de bu adlardan kaynaklandığı g�r�l�yor. K�ylerin eski adları ve s�lalelerinin geldiği yerler araştırıldığında, �epni boyundan bir par�a olarak gelmiş oldukları anlaşılmaktadır. �epnilerin tarihi yaşantılarında, iş yapacakları zaman birbirlerine toplu yardım ettikleri belirtildiği gibi, bu �zellikleri de �ok yakın tarihimize kadar toplu olarak kazma ile birbirlerine k�y yolları yaptıkları, imece usul� tarlalarda �alıştıkları bilinmektedir. Bunların yanında kadınların elsanatlarında �ul, kilim, ip, camadan, dastar, şal, peştemal, dırma�, �arık, inek p�sk�l� gibi malzemeleri dokuyarak veya �rerek yaptıkları ve �eyiz olarak kullandıkları, bunlarında yaşlılarımızın g�n�m�ze kadar h�l� kullandıkları g�r�lmektedir. Ev yapma şekilleri ise, d�z yerlere değil, sırt b�lgelerde bir arada olmayıp dağınık şekilde, hatta yaylaya yakın olsun diye sahilden uzak kesimlere yaptıkları g�r�lmektedir. Yapılarında konum olarak ta kaş altlarına serender t�r� olarak yaptıkları, yani yapıda nem olmaması i�in yapıda atkı olarak meşe ağacı bu ağacın aralarına yangın olmasın diye �amurlu taşla ve �atı kısmını ise ağa�tan hartama usul� yapmaları, daha �ok yaylalarımıza yakın k�ylerde �ok kullanıldığı g�r�lmektedir. Bunların kullanımı h�l� kısmen devam etmektedir. Bu belirttiğimiz gelenek ve yaşantılardan başka daha bilemediğimiz �epni k�lt�r� olan yaşayışların olduğu muhakkaktır. Tirebolu`da bulunan bu en b�y�k soy olan �epni boyu, tarihimize b�y�k not bırakmış bir boydur. Yetkililerimizce, başta Yılmaz �ztuna, Ayhan Y�ksel ve Mehmet Fatsa hocalar olmak �zere T�rk Dil Tarih Kurumu ve tarih araştırmacıları ile harekete ge�ip, aynen T�rk Tarihi veya Osmanlı Tarihi gibi, �epni Tarihinin de geniş�e yazılması ve nesillerden nesile aktarılması gerekir. (Bekir KEŞMER)